Соңғы жылдары экология мен қоршаған ортаны абаттандыру мәселесі ерекше өзекті бола бастады. Қазақстанда да, көптеген басқа елдердегідей, қалалардың тазалығы мен сұлулығы көгалдандырумен тығыз байланысты екенін түсінеді.
Елдің экологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған ұлттық «Таза Қазақстан» бағдарламасы аясында биыл Қостанай қаласы көгалдандыру жобаларын іске асыру үшін қомақты қаржылай қолдау алды.
– 2024 жылы Қостанай қаласын көгалдандыруға 277 миллион теңге бөлінді. Бұл қаражат ағаштар мен бұталарды отырғызуға, сондай-ақ саябақтар мен аллеяларды абаттандыруға жұмсалуда. Көгалдандыру жұмыстары қаланың Абай, Арыстанбеков, Бауман, Леонид Беда, Карбышев, Орджоникидзе, Курганская және Алтынсарин секілді негізгі көшелерінде жүргізілуде. Сондай-ақ, «Шағала» жағалауы мен әуежайға апаратын бағытта көгалдандыру жұмыстарына ерекше мән берілді, бұл қала тұрғындары мен қонақтары үшін жасыл дәліз құруға ықпал етеді, – дейді қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімінің маманы.
Көгалдандыру жұмыстары аясында Қостанай облысының климатына жақсы бейімделген әртүрлі ағаш түрлері отырғызылды. Отырғызылған өсімдіктер арасында шырша, қарағай, шетен, қайың, жөке және пирамида терегі бар. Бұл ағаштар қаланың көшелерін көркейтіп қана қоймай, сонымен бірге ауа сапасын жақсартуға, шудан және шаңнан табиғи жасыл тосқауыл құруға ықпал етеді. Өсімдіктерді күтіп-баптауға ерекше назар аударылған – абаттандыруға жауапты мердігерлер көшеттерге қажетті күтім мен уақытылы суаруды қамтамасыз етеді.
Қаланың көгалдандыру процесін жергілікті өзін-өзі басқару органдары да қолдайды. «Таза Қазақстан» бастамасын қолдай отырып, депутаттар көгалдандыру ісіне қосылып, 50 қайың көшетін отырғызды. Бұл ағаштар Қостанай ауданының бір питомнигінде өсіріліп, қалалық жағдайға бейімделген. Олар арнайы осы акция үшін Қостанайға жеткізілді, бұл жергілікті өндіріс пен тұрақты көзқарастың маңыздылығын көрсетеді. Депутаттардың айтуынша, ағаш отырғызу – Қостанайдың экологиялық болашағына ұзақ мерзімді салым болып табылады.
Жергілікті тұрғындардың айтуынша, бағдарламаның нәтижелері қазірдің өзінде көрініс тапқан – жасыл желектер қаланы жайлырақ етіп, көшелер мен саябақтардың атмосферасын айтарлықтай жақсартқан. Ағаштар Қостанайдың қала ландшафтының маңызды бөлігіне айналып, оған күтімді әрі заманауи келбет береді. Бағдарлама аясында бұрын отырғызылған ағаштар мен бұталарды күту жұмыстары да жүргізілуде – бұған оларды кесу, топырақты қопсыту және тыңайтқыштармен қоректендіру кіреді. Бұл өсімдіктердің жоғары өмір сүру деңгейін сақтауға көмектеседі, бұл көгалдандырудың сәтті құрамдас бөлігі болып табылады.
Сарапшылар қалаларда жасыл аймақтарды құру тек эстетикалық қадам емес, сонымен бірге микроклиматты жақсарту қажеттілігі екенін атап өтуде. Ағаштар ыстық күндері ауаның температурасын төмендетуге, оны оттегімен байытуға және ластаушы заттардың санын азайтуға көмектеседі.
Қостанай облысының күрт температуралық ауытқуларға бейім климат жағдайында ағаштар табиғи қорғаныс тосқауылдарының рөлін атқарады. Сонымен қатар, қаланы көгалдандыру халықтың денсаулығына оң әсер етеді – зерттеулерге сәйкес, ағаштар көп аудандарда стресс деңгейі төмендеп, балалар мен жасөспірімдердің зейіні мен көңіл-күйі жақсаратыны анықталды.
Алайда қалалық билік пен мердігерлер көгалдандыру процесінде белгілі бір қиындықтарға тап болады. Мысалы, тығыз құрылыс және ластану салдарынан барлық өсімдіктер қала жағдайына бейімделе бермейді. Сонымен қатар, кейбір көшеттер зиянкестерге бейім, бұл тұрақты мониторинг пен алдын алу шараларын талап етеді. «Таза Қазақстан» бағдарламасы аясында көшеттердің жай-күйін бақылау бойынша жұмыстар, сондай-ақ өсімдіктерді теріс факторлардан емдеу және қорғау шаралары жүргізілуде.
Жол бойына отырғызылған кейбір қылқан жапырақты ағаштар нашар бейімделіп, әлсіреу белгілерін көрсетіп отыр. Қостанайлық биолог Андрей Андрющенконың айтуынша, ағаштардың инелерінің сарғаюы олардың күйзеліске ұшырағанын білдіреді. Дегенмен, егер кері әсер ететін факторлар азайтылса немесе жойылса, ағаштардың қайта қалпына келуіне мүмкіндік бар.
Тексеру барысында біз қылқан жапырақтылардағы сарғаю көбінесе жолға жақын орналасқан бұтақтарда байқалатынын аңғардық. Бұл құбылыс кездейсоқ емес және көлік шығаратын зиянды газдардың әсерімен байланысты.
— Қылқан жапырақты ағаштар көлік газдарынан болатын ауаның ластануына өте сезімтал, — деп түсіндірді Андрющенко. — Себебі бұл өсімдіктердің инелері әртүрлі зиянды заттарды, соның ішінде көліктің шығаратын күкірт және азот оксидтерін өзіне сіңіреді. Бұл химиялық қосылыстар қылқан жапырақтыларда күйзеліс туғызып, олардың иммунитетін әлсіретеді, осылайша оларды аурулар мен басқа да жағымсыз факторларға осал етеді. Уақыт өте келе бұл инелердің, әсіресе ластану көзіне жақын орналасқандарының, сарғайып кетуіне әкеледі, — деп атап өтті маман.
Оның айтуынша, ауа қатты ластанған жағдайда қылқан жапырақты ағаштар сәндік қасиетін жоғалтып қана қоймай, тіпті қурап қалуы мүмкін. Сондықтан мұндай ағаштарды отырғызғанда жолдан арақашықтықты ескеру және мүмкіндігінше көліктердің тұрақты ағынынан алшақ жерлерді таңдау маңызды
Көгалдандыруды қолдау тек билік пен ұйымдардың ғана емес, сонымен бірге қала тұрғындарының да бірлескен күш-жігерін қажет етеді. Қалалық билік қостанайлықтарды отырғызылған өсімдіктерге ұқыпты қарауға, жас ағаштар мен бұталарды бүлдірмеуге және қажет болған жағдайда вандализм немесе жасыл желектерге зақым келтіру жағдайлары туралы хабарлауға шақырады. Тек бірлескен күш-жігер арқылы қаланың визит карточкасына айналатын қолайлы экологиялық орта құруға болады.
Айта кетейік алдыңғы жылы көгалдандыруға 595,2 млн теңге бөлінген еді. Ол кезде кейбір ағаштар сарғайып, ортаға сінісе алмаған еді. Бірақ кейін 99 пайызы ортаға, біздің ауа-райына үйренді.
– Шынында да, ағаштар біз күткеннен әлдеқайда жақсы өсіп жатыр. Барлығы алғашқы жартыжылдықтағы қамқорлықтың арқасында, біз үнемі суаруды, тыңайтқыштарды қолдануды және барлық қажетті шараларды жүргіздік, – деп растады ЖШС басшысы Станислав Желтов.
Ағаштардың дұрыс өсуі үшін алғашқы кезеңде ерекше күтім қажет. Станислав Желтовтың айтуынша, олардың командасы көшеттерге үздіксіз қамқорлық жасап, тұрақты түрде суарып, тыңайтқыштар қолдану арқылы ағаштардың қысқа төзімділігін арттырды. Осылайша, ағаштар қыс мезгілін ойдағыдай өткеріп, тек бірнешеуі ғана әсерленді.
Алдағы уақытта қалалық билік көгалдандыру жұмыстарын жалғастыруды жоспарлап отыр. «Таза Қазақстан» бағдарламасы жаңа ағаштарды отырғызуды ғана емес, сонымен қатар тұрғындар мен қала қонақтарына арналған жаңа саябақтар, скверлер мен демалыс аймақтарын құруды қамтиды.
Аяжан СЕРІК,
суретті түсірген
Лариса БОЖКО
